याद

उम्र के कारण दादी ऊँचा सुनती थी।
और शायद इसी कारण शहर से लौटने पर वो उनके यहां ठहरना पसंद करता था।
उसे अपने आप से बडबडाने की आदत जो थी।
उस रात भी कमरे की बत्ती डिम कर
वो ऐसे ही कुछ बक रहा था,
कमरे में सब कुछ बिखरा पड़ा था...
उसी पसारे में कब आँख लग गयी उसे कुछ याद नहीं...
अगली सुबह आँख खुली तो बिस्तर की बगल में
उसके पसंदीदा पकौडे़ और चटनी रखी थी।
उसे याद है...
बचपन मे जब वो मैदान से चोटील हो घर लौटता
तो दादी उसके लिए ऐसे ही पकौडे़ और चटनी बना कर देती।
उसे अब भी याद है ...
कैसे वो उनकी गोदी में बैठ
जमकर पकौडे़ गटकता,
और फिर दादी उसके छिले घुटने पर मलम लगाती...
वो तो पकौडों के चक्कर मे अपने जख्म जैसे भूल जाता।
आज भी फिर वही पकौड और चटनी देख वो मुस्कुरा उठा...
उसे कितना कुछ याद था...
पर वो ये भूल गया...
के सुर्खियाँ दादी के चेहरे पर हैं...
आँखों पर नहीं

-वि. वि. तळवणेकर

A sham

I think about the time when you will be gone. .
About that precise moment when it will hit me
that you are beyond me
that you are far from being with me
I wonder how it would be like,
I wonder how I will be like
I imagine I will be shattered
I think of no other way than this,
But will it hurt you seeing me this way?
Or will you just get on with your life
I wonder after how much time precisely
that I will be no more in your prayers
I wonder if you will ever think of me
if you will ever channel the memories back in time
just to get to me
I wonder if you'll go that distance
I wonder if you'll want to go that distance
Maybe I'll still be standing there
Clinging on to that only thing I can cling on to
Hope!
In a way I imagine
I am rebelling the universe,
Nothing stands still,
I have been told,
Nothing stands still,
We all move on,
Expanding in space,
Expanding in wisdom,
I wonder if they'll call me crazy
call me insane or out of my mind,
But I think otherwise,
I think there have been many like me,
Much greater, much wiser,
They all have painted their muse,
They all have written and orated their views,
All of this comprised in one poetic verse,
So I am guessing I am not alone in this universe,
There have been many like me,
So I am finally out of the woods,
writing a poem of my own,
joining this big bigoted sham,
to make believe that you are not the only one,
there have been many like you,
just the way you are and just the way I am.
a bigoted sham.

-V. V. Talavanekar

एक मुलाकात की बात

(Photo from movie Masaan)

एक मुलाकात की बात कहनी थी. .
.
.
दशहरे का मेला लगने को था,
बड़े साल बाद अपने गलियारे में चहल थी,
रह रह के ख़याल आ रहा था,
शायद तुम भी आओगी,
और जब एक लड़की चाट के ठेले पर आ कर टकराई,
तो मैंने मुड़ कर देखा,
तुम थी. .
अचंबा नहीं हुआ।
तुमने इक दफा मेरी ओर देखा,
मेरे अंदर ही अंदर एक सरसराहट सी होने लगी थी,
तुम भी शायद सोच रही थी,
मुलाक़ात तो हो गयी, अब यहाँ से निकले कैसे?
तुम्हारी आँखों में झलकती वो हरकत आज भी कायम थी।
और ये भी दिख रहा था. .
के कितना कुछ कहने को होगा तुम्हारे पास,
पर तुम कुछ ना पूछती ..
ना मेरे बारे में,
ना मेरे घरवालों के बारे में,
तुम कुछ ना पूछती ..
ना ही उस पड़ोस के चिंकू के बारे में जिस से तुम्हे हमेशा से शिकायत रही थी,
तुमने बड़े चाव से दिए उन फूलों को कैसे बिखेर के रख दिया था उसने,
नटखट है वो, नादान है वो, आखिर बच्चा ही तो है वो!
एक ख़याल मन में दौड़ गया,
मैं हंस पड़ा।
तुमने थोड़े अचरज से देखा. .
पर तुम कुछ ना पूछती..
ना ही मेरे कामकाज के बारे में,
ना ही उन अधूरे ख्वाबों के बारे में,
ना रातों के बारे में,
ना ही यादों के बारे में. .
कितना कुछ बीत रहा था एक लम्हे में,
और में बस ताकते जा रहा था. .
और तुम खामोश!
तुम चलती बनी।
तुम्हारे लिए रास्ता कर में बाजू जा खड़ा हुआ।
.
.
.
तुमने कुछ कदम बढ़ा कर पीछे मूड कर कहा ।
"कैसे बिखरे लग रहे है बाल, जरा भी जच नहीं रहे"
.
मैं मन ही मन मुस्कुरा उठा,
सुबह में ही किसी ने पूछा था,
.
"ऐसे बिखरे बाल क्यों रखे है?"

-वि. वि. तळवणेकर 

येतोय मी

फोटो - आशिष तावडे 

अरे मी काय  म्हणतो,
मित्रा ... ए ... शुक शुक . . ए दादा..
मी काय म्हणतोय,
हा बोल ना भावा.
हा . .
तर मी म्हणतोय . .
बाप्पा ला बाप्पाच राहू द्या कि,
अरे काय म्हणतो तू ?
राजा आहे हा आपला राजा!!!
यंदा हि स्पर्धेचा जॅक लावलाय,
आपणच जिंकणार!!!
गॅरंटी देतो मी!

हा...
हाच मुद्दा आहे माझा बघ
ते बघ ना ते कधीचे ताटकळत राहिलेत,
त्यांना एकदा बाप्पाला मनोभावे पाहू द्यात. .. .
भावा उद्या विसर्जनाचा दिवस आहे लायनीला गर्दी तर असणारच.
तरी पण बघ ना रे.
अच्छा तुझे खास आहेत का ??
थांब. . बघतो मी,
ए परश्या!!! त्या उंदराच्या टोपीवाल्याला काकांना सोड रे आत!
हा!!!! तर सांगतो काय तुला,
आपल्या शब्दावर सगळं होतं इथे,
गॅरंटी देतो मी!

अरे म्हणजे तसं नाही रे
म्हणजे हे कसले काय गेट
नि हा कसला काय पास?
कसली हि श्रद्धेपोटी तारण ठेवलेली भेटींची आरास?
अरे तसं नसतं रे. .
तू ना फक्त अंगाने सुटलायस पण अकलेने लहान आहेस तू . .
मघाशी आत गेलेलास ना तू?
पाया पडलास ना? दानपेटीत पैसे टाकलेस ना?
आता परत एकदा जा आत
जा आणि आता आपल्या राजाकडे थोडी अक्कल माग.
म्हणजे तसा  नवस वगैरे म्हटला तर चेष्टेचा भाग. .
अख्ख्या शहरात त्या तिकडच्या गल्लीतल्या महाराजा नंतर फक्त आपल्याच मंडळाचा नाद!
जा तू जा.. बिंधास माग! मागशील ते मिळेल. .
गॅरंटी देतो आम्ही!

अरे अरे . . पण तिकडे कुठे चालला तू ?
अरे आता ते चलचित्र सुरु होतंय.
सकाळ पासून तो हॅलोजन डाउन होता,
आणि नेमका तेव्हा डेकोरेटर्स वाला पण 'लावून' होता. .
आता जाऊन बघ छान प्रकाश पडेल..
गॅरंटी देतो मी. .
अरे नको नको रे मित्रा, परतायला हवं,
पण बरं का मित्रा. .  सगळ्यांना सांग हा पण,
पुढच्या वर्षीही. . . . . . .
. . . . . . . . . . येतोय मी.
. . .
ऑं ???
. .
आणि हो . . तुमच्या शब्दाने होत असेल तर . .
ते राजाचा बाप्पा होत असेल तर बघा ना जरा. .
चला . . .
येऊ मग???

-वि. वि. तळवणेकर 

चहा सरतो. . गप्पा सरतात

चहा सरतो, गप्पा सरतात,

बैठक सरते.

पण सरतेशेवटी तळाशी. .

थोडीथोडकी चहा नेहमीच उरते.

तसं पाहिलं तर,

गप्पांचंही तसंच असतं,

ग्लास रिता झाला . .

तरी मन रितं नसतं,

दर बैठकीत नेमकं . .

मुद्द्याचं बोलायचं उरतं. .

मग वाटतं. .

दोन कटिंग सांगाव्यात,

आणि सांगावं . .

जे जे सलतंय ते,

पण पुन्हा एकदा. .

चहा सरतो, गप्पा सरतात,

बैठक सरते.

पण सरतेशेवटी तळाशी. .

थोडीथोडकी चहा ही नेहमीच उरते.

-वि. वि. तळवणेकर

अडचण

'किती अडचण होत होती ना माझी?' तो नजर रोखून म्हणतो.

'अडचण? कायतरीच काय?' ती हि अजाणतेपणाचा आव आणत उत्तरते.

'हो अडचणच!'

 त्याच्या आवाजात करडेपण कायम होतं, तो तिला अगदी धारेवर धरून उद्देशत होता.

'पसारा तो कोणे एके काळी होता. आता ती अडचणच आहे नाही?'

ती पळवाट शोधत असते, पण त्या अरुंद बाल्कनीतून कुठेच मार्ग सुचत नाही.

'वेड लागलंय तुला.' ती काहीसं दुखऱ्या मनाने म्हणते.

तो हसतो. अगदी प्रायवेटली!

'वेडाचं काय घेऊन बसलीयस.'

तो तिला पाठ करून तिथेच बाल्कनीत उभा राहतो. आणि आकाशातला चंद्र पाहून पुन्हा हसतो.

'हाह! विरोधाभास!' तो मनातल्या मनात म्हणतो.

पण त्याच्या डोळ्यातलं चंद्राचं ते तरल चित्रण ते क्षणिकच.
एकीकडे त्याचा तो कडवा स्वर नि दुसरीकडे तिचं पिळवटलेलं मन. पण आज त्याला कशाचीच तमा नाही.

'तूच बघ ना... पसारा… पसारा हा आवरता येतो..'

'...आणि अडचण?' ती त्याच्या बोलण्याचा वेध घेत त्याला मध्येच तोडून विचारते. 

तो अर्धवट वळतो.

'अडचण? अडचण हि दूरच सारावी लागते!'

खट्ट!!! निरव शांतता.

किती तरी वेळ ते दोघं तसेच पाठमोरे उभे राहतात. आणि सोसवणारा वारा इतकी उंची गाठलेल्या त्या नात्याची ग्वाही देत तिथेच घुटमळत उभा राहतो, एखाद्या उर्मट बघ्या सारखा. त्या उंचीहून किती कैक मैल अंतर गाठायचं होतं त्यांना, किती स्वप्न होती, भटकण्याची, उडण्याची, बागडण्याची.… पण काही नाती कमळासारखी असतात अगदी चिखलातही फुलणारी; तर काहींच्या नशिबी पारिजातकाचं आयुष्य येतं, सुगंधी पण तुटपुंजं. त्यांचंही असंच होतं.
तसा तो वारा एकटाच नव्हता! वाऱ्याबरोबर खिडकीशी लटकवलेलि घंटा उगीच पडदा वर गेल्याचा भेसूर विनोद करत खिदळत होती. एकूणच तिचा सूर पाहता त्यांची जुनी भेट असावी तिच्याजवळ. पण तिच्या नादाने काही हा रंगमंच पुन्हा सजणार नव्हता! मुळात पूर्ण खेळच पडला होता. आता पुढला अंक नाही. आणि या अडचणीचा काही खेद-बीद असला तरी तो काही त्याने तिला दाखवला नाही.

तो तसाच मुठी घट्ट आवळून उभा होता, काहीतरी अदृश्य असं अंगावर झेलत. ती हि तठस्थ उभी होती. वारयाने डोळ्यावर येणाऱ्या केसांची बट मागे सरकवताना, तिने केसात माळलेली लिली त्याच्या पायाशी पडली होती. तो पाहतो पण त्या ओसरत्या गंधाचा मोह आवरतो. तो गर्रकन मागे फिरतो अन बाल्कनीच्या अरुंद दारातून बाहेर जायला निघतो. ती दचकते. पण त्याला वात करून देते.

तो आपली बॅग आवरतो तोवर ती बाल्कनीच्या दाराशीच खिळून राहते. आणि तो निघणार तशी ती लगबगीने दाराशी येते.  दोघंही एका अर्धवट उघड्या दाराशी उभे असतात. तो त्या अर्धवट उघड्या दारातून तिच्याशी नजरभेट करतो. आणि तिच्या मागे त्या रिकाम्या बाल्कनीकडे एक नजर फिरवतो. त्याला वाटलं किमान तिची तरी अडचण दूर झाली!

ती मात्र पाहतच राहते. ना खंत, ना निषेध!

तो परततो, काळोख्या चंद्रप्रकाशात. आपला पसारा आपल्या छातीशी धरून. तिची आणखी एक अडचण दूर करत!

-वि. वि. तळवणेकर